به گزارش بنکر (Banker)، موضوع «بدون‌بیمه‌ها» همواره به عنوان یک دغدغه در کشور مطرح است که اگرچه شاید تاکنون اقدام اساسی برای آنان صورت نگرفته است، اما اکنون و در شرایط اقتصادی این روزها نداشتن بیمه از آن غصه‌هاست که نمی‌توان از کنارش به سادگی گذشت؛ چراکه تداوم افزایش هزینه‌ها و گرانی، تورم، کرونا و به‌ویژه طرح
پیش رو بابت حذف ارز ترجیحی از فرایند کالاهای اساسی، قطعا زندگی بدون بیمه را سخت‌تر خواهد کرد.
صراحت قانون اساسی بر بیمه همگانی
نه این‌که گسترش چتر حمایتی بیمه برای عموم مردم، یک دلسوزی اجتماعی یا سیاسی باشد بلکه طبق اصل ۲۹ قانون اساسی بیمه همگانی و تامین اجتماعی حق همه است: «برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تامین کند.»
۷میلیون از ۲۳ میلیون شاغل، بیمه ندارند
طبق آمار مرکز آمار ایران که ایسنا آن را منتشر کرده است،«در تابستان ۱۴۰۰ تعداد شاغلان ۱۵سال به بالای کشور ٢٣ میلیون و ۴۰۵هزار نفر بوده که نسبت به تابستان سال ۹۹ تقریبا یک میلیون و ۳۱۰ هزار نفر کاهش داشته است.» اما نکته غم‌انگیز این آمار، بدون‌بیمه‌هایی هستند که اغلب آن‌ها نه به‌خواست خود، بلکه به دلیل فعالیت در مشاغل یا موقعیت‌های کاری غیررسمی و ناپایدار از بیمه محروم هستند.
یک گزارش تحلیلی درباره این آمار مرکز آمار ایران این‌طور می‌نویسد: «عمده این افراد به‌دلیل فعالیت در بخش غیررسمی اقتصاد از مشاغل ساعتی و روزانه‌ای برخوردار هستند که همین موجب کاهش ساعت کار و بالطبع دستمزد آن‌ها می‌شود. درواقع این افراد به‌دلیل رفاه ایده‌آل تصمیم به کاهش ساعت کار خود نگرفته‌اند بلکه وضعیت اقتصادی کشور این تصمیم را به آن‌ها تحمیل کرده است. این افراد از مزایای یک شغل پایدار مانند بیمه، دستمزد کامل و… محروم هستند.»
۶۰درصد بدون بیمه‌ها از دهک های پایین
به‌طورقطع بخشی از بدون‌بیمه‌ها در کشور را افرادی با موقعیت اقتصادی مناسب تشکیل می‌دهند که در هر شرایط اقتصادی نیازی به دریافت خدمات بیمه‌ای و تامین اجتماعی ندارند. اما دربین بدون‌بیمه‌ها گروه بزرگی هستند که درمیان گروه‌های کم‌برخوردار جامعه قرار دارند. خبرگزاری دانشجو هفته گذشته در گزارشی نوشت: «بررسی‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد در استان‌های مرزی کشور سهم شاغلان غیررسمی(بدون بیمه) به حدود ۶۰ درصد نیز می‌رسد. همچنین آمارها نشان می‌دهد نزدیک به ۶۰ درصد از افراد شاغل کشور در بخش غیررسمی (بدون بیمه)، مربوط به چهار دهک کم‌درآمدند».
چرا بدون بیمه؟
حال این‌که چرا این افراد بیمه نیستند، می‌توان دلایل مختلفی برایش برشمرد. طبق دیدگاه‌های حمید حاج‌اسماعیلی، فعال کارگری این موارد از جمله علت‌های بیمه نشدن کارگران است:
۱-فعالیت بخش خصوصی‌های غیرواقعی و غیرشفاف در کشور
۲- ساختار اقتصادی بیمار، دلالی و واسطه‌گری باعث می‌شود برای نمونه کسانی که به امر دلالی اشتغال دارند، امکان این‌که بتوانند به سازمان‌های بیمه‌گر معرفی شوند و از خدمات آن‌ها استفاده کنند و دولت هم بتواند به‌کار آن‌ها نظارت داشته باشد، وجود ندارد.
۳- وقتی کار‌های رسمی، محور و قاعده کار در اقتصاد کشور نباشد ، فضا برای کار‌های غیررسمی، کاذب و مشاغلی که تحت عنوان دستفروشی مطرح است، زیاد می‌شود.
۴- نبود بانک جامع اطلاعاتی از بازار کار کشور
۵-ضعف در مکانیسم‌های نظارتی بر کارگاه‌ها و مراکز اشتغال
۶-نبود آموزش‌های کافی و ترویج فرهنگ بیمه
۷-خلأ تشکل‌های مدنی و صنفی برای همکاری برای استفاده از خدمات بیمه‌ای در کشور.
بیمه کارگر، وظیفه کارفرماست
برای یافتن برخی پاسخ‌ها درباره بدون‌بیمه‌ها و تدابیر تامین اجتماعی، به سراغ مهندس «محسن سرخو» عضو هیئت مدیره سازمان تامین اجتماعی می‌روم و سوالاتم را با وی درمیان می‌گذارم. مهندس سرخو ابتدا درباره بدون‌بیمه‌ها این‌طور می‌گوید:
افرادی که مشمول هیچ بیمه‌ای از جمله بیمه تامین اجتماعی نیستند، شامل ۲ دسته می‌شوند:
۱-کسانی که دارای شغلی نیستند و خودشان هم برای انجام بیمه خویش‌فرما و شخصی رغبتی ندارند.
۲- کسانی که ممکن است در کارگاهی شاغل باشند اما کارفرمایشان مبادرتی به بیمه آن‌ها نمی‌کند و اعلام هم می‌کنند که ما با کارگر و نیروی کار تفاهم کردیم که بیمه نشوند و ما هم از حقوق آن‌ها کسر نمی‌کنیم.
سرخو دراین‌باره ادامه می‌دهد: این کار تخلف است و کارفرما در هر صورت موظف است که نیروی کار خود را از ابتدا که به کار می‌گیرد تحت بیمه تامین اجتماعی قرار دهد که اگر به این کار مبادرت نکند، نوعی فرار بیمه‌ای تلقی می‌شود.
برنامه پیش روی تامین اجتماعی
وی از برنامه پیش روی تامین اجتماعی خبر می‌دهد: با کنترل‌های جدی‌تری که از انتهای امسال و آغاز سال آینده انجام خواهد شد، امیدواریم بتوانیم این فرار بیمه را به حداقل برسانیم. البته در سال‌های گذشته هم ما در بودجه‌های سالانه پیش‌بینی این موضوع را کرده بودیم که بخشی از حق بیمه‌ها مربوط به کاهش فرار بیمه‌ای و گسترش دامنه بیمه‌های تامین اجتماعی باشد.
وی می‌گوید: پیش‌بینی ما این است که اگر بتوانیم در سال آینده یک تا ۱.۵میلیون نفر را به پوشش بیمه‌ای اضافه کنیم، موفقیت خوب و بزرگی را کسب کرده‌ایم.
در واقع ما فکر می‌کنیم اگر بتوانیم طی یک‌سال به این عدد در پوشش بیمه‌ای برسیم، همان‌طور که گفتم به یک جهش اساسی و موفقیت بزرگ رسیده‌ایم.
عضو هیئت مدیره سازمان تامین اجتماعی راهکارهای این جهش را هم برمی‌شمرد:
سامان‌دهی و بسیج نیروهای نظارتی، صدور بخشنامه‌های تسهیل‌کننده و ایجاد مشوق‌هایی برای کارفرمایان که به کمک آن بتوان دامنه بیمه‌شده‌ها را گسترش داد.
کارگران بدون بیمه می ترسند شغل‌شان را از دست بدهند
«محسن سرخو» عضو هیئت مدیره سازمان تامین اجتماعی می‌گوید: با توجه به تعداد نیروهای نظارتی که ما داریم، جلوگیری از فرار بیمه‌ای، کار بسیار دشواری است و به سادگی نمی‌توان با آن مقابله کرد. مگر این‌که کارگران شاغل بدون بیمه به طور مشخص خودشان به شعبه‌های تامین اجتماعی، ادارات کار و مراجع حل اختلاف در ادارات کار اعلام کنند که کارفرمایشان آن‌ها را بیمه نکرده است و در این صورت با سرعت می‌توان برای بیمه آن‌ها اقدام کرد. البته این را هم می‌دانیم که اغلب کارگران برای پیگیری بیمه، نسبت به از دست دادن شغل‌شان نگران می‌شوند. لذا سکوت می‌کنند و به نوعی حق خودشان را نادیده می‌گیرند.
