سال‌هاست در اقتصاد اعدادی هدف‌گذاری می‌شوند که نه‌تنها به نظر می‌رسد پشتوانه تحقیقاتی و مطالعاتی ندارند، بلکه گاهی اعجاب‌آور هستند.
اعدادی که در برنامههای توسعه‌ای، ما را قدرت منطقه‌ای اقتصادی می‌شناسند و هاب ترانزیت و تجارت معرفی می‌کنند. اعدادی که در سخنرانی متولیان اقتصاد، بنا بوده نرخ تورم ایران را به زیر پنج درصد برسانند و با ذخایر آبی موجود، دو میلیارد نفر را تأمین کنند! اما آن وعده‌ها کجا و واقعیت کجا؟
تبلیغات با اعداد
اعداد هدف‌گذاری‌شده در اقتصاد ایران، بیشتر از آنکه مبنای مطالعاتی و تحقیقاتی داشته باشد، کارکرد تبلیغاتی دارد. ایران سال‌هاست در برنامههای توسعه‌ای نوشته دولتمردان، به قدرت اول اقتصاد منطقه تبدیل شده و هاب ترانزیت و صنعت هوایی و کریدورهای تجاری است؛ اما در واقعیت، بر اساس اعلام بانک جهانی، جزء ۱۰ کشور با بیشترین نرخ تورم جهان است.
حالا دوباره دولت لایحه برنامه هفتم توسعه را با اعداد اعجاب‌انگیز دیگری رونمایی کرده است که بر اساس آن، از سال ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ رشد اقتصادی هشت درصد، ایجاد سالانه یک میلیون شغل و تورم ۹.۵درصدی هدف‌گذاری شده است.
با‌این‌حال، اعداد تبلیغاتی به برنامههای توسعه‌ای محدود نمی‌شود و بارها از زبان سیاست‌گذاران و متولیان، عددهایی نقل شده که مشخص نیست تا چه اندازه پشتوانه کارشناسی و علمی دارد و این پرسش و تردید را ایجاد کرده که با این وضعیت، اصولا اقتصاد بر مبنای برنامه و مطالعه اداره می‌شود؟
اخیرا عباسعلی نوبخت، معاون وزیر کشاورزی، در دومین همایش بهینه‌سازی اماکن و تأسیسات مدعی شد «ما با حکمرانی درست آب و در نظر گرفتن بارندگی سالانه و تکیه بر آن و احصای نیاز‌ها، می‌توانیم آب مورد نیاز دو میلیارد نفر را تأمین کنیم».
این ادعای معاون وزیر کشاورزی از سوی بسیاری از رسانه‌ها با عنوان «ادعای عجیب» خطاب شد و بنفشه زهرایی، عضو شورای هماهنگی آب دانشگاه تهران، درباره این ادعا به تابناک توضیح داد: «به استناد آخرین بیلان آب مصوب وزارت نیرو، حجم متوسط درازمدت بارندگی کشور ۳۹۶ میلیارد مترمکعب است.
حتی اگر فرض کنیم ایران داخل گلخانه‌ای به مساحت کشور باشد و قطره‌ای از آب باران تبخیر و تعرق نشود یا به دریا تخلیه نشود، سرانه منابع آب تجدیدپذیر کشور با جمعیت دو میلیارد نفر، ۱۹۸ مترمکعب در سال خواهد بود که بسیار کمتر از آستانه تعیین‌شده در شاخص فالکن مارک برای آستانه کم‌آبی مطلق معادل ۵۰۰ مترمکعب در سال است و بر اساس این شاخص، مناطقی که دارای سرانه آب تجدیدپذیر کمتر از ۵۰۰ مترمکعب در سال باشند، با کم‌آبی مطلق مواجه بوده و سلامتی، بهداشت و کلیه فعالیت‌های اقتصادی آنها متأثر از کم‌آبی شدید خواهد بود».
از ابتدای سال گذشته مدام مدیران مختلف از سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری گاز‌پروم روسیه در ایران خبر دادند و حالا علی اوجی، وزیر نفت، در بیست‌و‌هفتمین نمایشگاه صنعت نفت مدعی شده است ۲۰۰ قرارداد داخلی و خارجی به ارزش ۱۶۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز امضا شده است؛ اما بر اساس اعلام سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، مجموع سرمایه‌گذاری‌های خارجی جذب‌شده در دولت سیزدهم تا زمستان سال گذشته حدود پنج‌میلیارد‌و ۹۵۰ میلیون دلار بوده است.
عددهای شگفت‌انگیز سرمایه‌گذاری خارجی روی کاغذ
عددهای تبلیغاتی متولیان اقتصادی به دولت سیزدهم خلاصه نمی‌شود و در سال ۱۳۹۸ دولت وقت خبر داد که بر اساس سند ۲۵ساله همکاری‌های ایران و چین، این کشور در ایران ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کند؛ اما بر اساس اعلام سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، در حال حاضر حجم سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران کمتر از افغانستانی‌هاست و بر اساس داده‌های سرمایه‌گذاری چین در سال ۲۰۲۱ شرکت‌های چینی تنها ۵۷ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
در ۲۸ مرداد سال ۹۶ بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت، در صحن علنی مجلس مدعی شد «صادرات گاز تا پایان دولت دوازدهم به ۷۰ میلیارد مترمکعب می‌رسد». در پایان دولت دوازدهم نه‌تنها شرکت ملی گاز حداکثر حجم صادرات گاز را ۱۷ میلیارد مترمکعب ذکر کرد، بلکه حالا کشور با کسری گاز مواجه شده است و گاز صنایع در فصول سرد جیره‌بندی می‌شود.
در پنجم بهمن سال ۱۳۸۸ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت، در مجلس مدعی شد که «با اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌‌ها، ظرف دو سال و نیم، نرخ تورم در کشور به کمتر از پنج درصد می‌رسد». در سال ۹۱ مرکز آمار ایران نرخ تورم سالانه را ۳۱.۵ درصد اعلام کرد و تورم نقطه به نقطه در ماه‌های آن سال گاهی از ۴۰ درصد عبور کرد.
در سوم بهمن سال ۱۳۸۸ محمد علی‌آبادی، معاون وقت وزیر کشاورزی، در مراسم معارفه خود ادعای عجیبی مطرح کرد و با اشاره به پایین‌بودن میزان بارندگی‌ها در کشور و کمبود امکانات لازم برای جمع‌آوری این بارندگی‌ها، کمبود آب و تولید را از مشکلات کشور دانست و ادعا کرد ایران این ظرفیت را دارد که ۱۵۰ میلیون نفر را غذا دهد!
در ۱۱ خرداد سال ۱۳۸۸ هم فارس از قول نورالدین شهنازی‌زاده، مدیرکل شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی، ادعا کرد «تولید روزانه بنزین در کشور به ۱۲۰ میلیون لیتر می‌رسد» و البته در ادامه تأکید کرد «آمار و اطلاعاتی که از طرف شرکت پالایش و پخش به رسانه‌ها داده می‌شود، کاملا صحیح و به‌روز است و آمار و اطلاعاتی که داده می‌شود از واقعیت پایین‌تر است». با گذشت یک دهه از هدف‌گذاری او، حالا میزان تولید روزانه بنزین از ۹۸ تا حداکثر ۱۱۵ میلیون لیتر ذکر می‌شود و اخیرا واردات بنزین روسی به کشور مطرح شده است.
چندی پیش فرشاد مومنی، اقتصاددان، در بیستمین سالگرد درگذشت حسین عظیمی، اقتصاددان فقید، برنامههای نمایشی را یکی از آفت‌های توسعه ایران دانست و گفت: «با تکثر بحران‌های کشور و چند‌پهلوشدن و چندبعدی‌شدن آنها، در‌هم‌تنیدگی و تعامل این بحران‌ها هیچ راه نجاتی باقی نگذاشته است جز اتکا به یک برنامه توسعه باکیفیت. باید اشاره کنم که تمام تلاش‌هایی که برای حل بحران‌ها به صورت منفرد و جزیره‌ای انجام شده، شکست خورده و هزینه‌هایی سنگین به کشور تحمیل کرده است؛ اما با تمام این اوصاف ما می‌بینیم که رویکردهای ظاهرسازانه و نمایشی به نام «برنامه‌ریزی» وجود دارد و کشور بر اساس پاورپوینت اداره می‌شود، نه بر اساس برنامه باکیفیت».
