بانکداری پس از کرونا چه خواهد شد

اکنون کمترین تردید در خصوص مواجهه با یک بحران فراگیر جهانی ناشی از کرونا وجود دارد. به‌ ظر می‌رسد همه فعالان اقتصادی باید با گمانه‌زنی در خصوص عمق و مدت این بحران، خود را برای عبور از این بحران و پایدارسازی اقتصادی بخشی و ملی آماده سازند.
در میان اجزای نظام اقتصادی بی‌تردید صنعت بانکداری در همه کشورها از اهمیت مضاعفی برخوردار است چرا که این صنعت علاوه بر تلاش برای حفظ وضعیت خود، یکی از ارکان پایداری کل نظام اقتصادی خواهد بود. پذیرفته‌ایم که دنیا دیگر به قبل از کووید ۱۹ بازنخواهد گشت و هم‌اندیشی در خصوص آینده فعالیت‌ها پس از این بحران، احتمالا بتواند آمادگی بیشتر بخشی و کلی ایجاد کند. موارد زیر گذری بر آینده احتمالی بانکداری پس از کرونا از دید نگارنده ‌است:
۱- تضعیف قدرت تامین مالی و درآمدزایی: تاثیر آنی این بیماری، کاهش درآمد عمومی و در نتیجه نرخ پس‌انداز است. اگرچه بانک‌ها در ایران حداقل به اندازه رشد نقدینگی از افزایش منابع قابل تخصیص بهره‌مند می‌شوند اما دشواری‌های اقتصادی و احتمال افزایش نرخ ریسک اعتباری، احتمالا بانک‌ها را با محدودیت در تامین مالی و در نتیجه کاهش درآمدهای مشاع روبه‌رو می‌سازد. این نکته را هم باید در نظر گرفت که به دلیل کاهش فعالیت‌های اقتصادی، کارمزد دریافتی بانک‌ها نیز با کاهش روبه‌رو خواهد بود. در ایران یکی از عوامل تشدیدکننده این موضوع استقبال بسیار بالای عمومی از بازارهای بورس و انتقال بخش قابل توجهی از سپرده‌های مردمی به سمت فعالیت در بازارهای مالی است که این موضوع نیز اگرچه در بلندمدت می‌تواند به بهبود تناسب بازار پول و سرمایه در ایران کمک کند اما در کوتاه‌مدت موجب دشواری در تامین مالی از سوی بانک‌ها خواهد شد.
۲- کاهش مدت سررسیدهای اعتباری: اگرچه براساس طبقه‌بندی‌ها، سررسیدهای اعتباری در نظام بانکی کوتاه‌مدت و در بازار سرمایه بلندمدت است اما در ایران و بسیاری از اقتصادهای بانک‌محور عملا این بانک‌ها هستند که بخش زیادی از تامین مالی بلندمدت خانوارها و بخش واقعی اقتصاد را عهده‌دار می‌شوند. به دلیل کمبود منابع مالی در دسترس و ضرورت افزایش سرعت چرخش این منابع، احتمالا تامین مالی بلندمدت تا مدت‌ها از دستور کار بانک‌ها خارج خواهد شد.
۳- احتمال افزایش ریسک اعتباری: با قوی‌تر شدن احتمال کاهش نرخ رشد اقتصادی و تقاضای کل، افزایش ریسک اعتباری و تاخیر در ایفای تعهدات اعتباری دور از ذهن نخواهد بود.
با افزایش نرخ نکول اعتباری، قدرت تامین مالی بانک‌ها کاهش و دارایی‌های غیرمولدشان افزایش خواهد یافت که این خود می‌تواند کابوس جدیدی را برای نظام‌های اقتصادی در سطح جهان فراهم آورد.
۴- افزایش اهمیت هدایت اعتباری و چتر نظارتی بانک‌های مرکزی: اگرچه بسیاری از نظام‌های بانکی به سمت مقررات‌زدایی و کاهش نظارت در صنعت بانکداری رفته‌اند اما بروز شرایط حاد و فوق‌العاده این صنعت در پساکرونا احتمالا موجب افزایش تحرک بانک‌های مرکزی در مدیریت شرایط خواهد شد و رویکرد هدایت اعتباری به منظور الزام بانک‌ها جهت ارائه خدمات و تامین مالی بخش‌های دارای اولویت دولت‌ها افزایش می‌یابد. در همین مدت مواجهه با کرونا شاهد افزایش تحرک بانک‌های مرکزی حتی در اقتصادهای آزاد اروپای غربی به منظور افزایش چتر نظارتی بر همه بانک‌ها هستیم.
۵- افزایش اهمیت مقوله‌هایی مانند بانکداری اجتماعی و اخلاقی: افزایش مسوولیت‌‌پذیری و پاسخگویی اجتماعی همواره از سوی بانک‌ها در حال پیگیری بوده اما بروز کرونا و احتمال کوچک شدن حجم اقتصاد و افزایش تعداد اقشار آسیب‌پذیر جامعه، بانک‌ها را با تقاضای فزاینده ایفای نقش در بانکداری اخلاقی و اجتماعی مواجه خواهد ساخت.
پرداخت وام ۱۰ میلیون ریالی از سوی بانک مرکزی و به تاخیر انداختن اقساط در دوران کرونا بخشی از این اقدامات است. در دنیا نیز تامین مالی خرد و ارزان‌قیمت از سوی بانک‌ها آغاز شده و در کشورهایی مانند ایتالیا پرداخت این تسهیلات آغاز شده است.
۶- بازآفرینی بانک‌ها به ‌منظور واکنش سریع به تحولات محیطی: سرعت فزاینده تحولات بیرونی به دلیل حوادث دومینووار اقتصادی و اجتماعی محیط بیرونی بانک‌ها را ناگزیر به افزایش انعطاف در مقابل این تغییرات کرده و نهایتا ایجاد واحدهای واکنش سریع فرآیندهای داخلی، مدیریتی و مالی از سوی بانک‌ها ناگزیر خواهد بود.
۷- اقبال بیشتر به ایده بانک مجازی: فاصله‌گذاری اجتماعی ناشی از کرونا، ضرورت حرکت جهانی به سمت بانکداری مجازی بدون شعبه را بیشتر از پیش نمایان ساخته است. اگرچه دستورالعمل بانک‌ مجازی در ایران عمری بیش از ۱۰ سال دارد، اما به دلایل مختلف این موضوع هنوز عملیاتی نشده و اقدامات در این راستا محدود به اقدامات بخشی بانک‌های تجاری شده است. لیکن کرونا انگیزه‌های فعالیت در این بخش را دوچندان کرده است.
۸- بازنگری در ساختار فیزیکی شعب و نحوه ارائه خدمات در بانک‌ها: یکی از اولین دغدغه‌های به وجود آمده پس از کرونا، امکان ابتلای فعالان بانکی و مراجعه‌کنندگان به بانک‌ها بود و متاسفانه تعداد زیادی از کارکنان نظام بانکی و حتی وابستگان‌شان به دلیل ضایعات ناشی از این بیماری جان خود را از دست دادند. ساختار فیزیکی شعب بانک‌ها در حال حاضر نیز تغییر یافته، لیکن با توجه به الزامات حمایت بهداشتی از کارکنان بانک‌ها و همه ذی‌نفعان صنعت بانکداری، احتمالا در آینده با سبک و سیاق جدیدی از ساخت فضاهای فیزیکی بانکی و روش ارائه خدمات در کشور روبه‌رو خواهیم بود.
۹- افزایش نقش بانک‌ها در کلیه نظام‌های اقتصادی: اگرچه نقش نظام بانکی در همه کشورها یکسان نبوده و بعضی از کشورها عمدتا به دلیل ساختار اجتماعی و حقوقی خود اتکای بیشتر یا کمتری به نظام بانکی دارند، اما به دلیل پایداری و شکل‌پذیری بیشتر و بهتر نظام بانکی، احتمالا در آینده نقش بانک‌ها در همه نظام‌های اقتصادی افزایش خواهد یافت.
کرونا علاوه بر تهدیدات بی‌شمارش، فرصت‌هایی را با خود به همراه آورد که یکی از آنها افزایش چالاکی سیاستگذاران و مجریان در بازآفرینی ساختارهای اجرایی و نظارتی بود؛ موضوعی که در نظام بانکی نیز در حال پیگیری بوده و نویدبخش روزهای بهتر در اقتصاد ایران است.
*ایمان اسلامیان-کارشناس اقتصادی