دو کتاب جدید نشان می‌دهند که چگونه آمریکا از برتری دلار برای اعمال فشار بر دولت‌های مخالف و رقبا استفاده کرده است.
به گزارش بنکر (Banker)، پل بلوستین در سلطان دلار، این ارز را غیرقابل جایگزین می‌داند، اما ادوارد فیشمن در گلوگاه‌ها هشدار می‌دهد که تحریم‌های گسترده و استفاده بیش از حد از دلار به‌عنوان ابزار جنگ اقتصادی، می‌تواند زمینه‌ساز ضعف جایگاه جهانی این ارز شود.
در حالی‌که کشورهایی مانند چین و روسیه به‌دنبال ایجاد سیستم‌های مالی غیردلاری هستند، بزرگ‌ترین تهدید برای آینده دلار، بحران‌های داخلی آمریکا و بی‌ثباتی سیاست‌های اقتصادی این کشور خواهد بود.
چگونه آمریکا از سلطه دلار برای کنترل جهان استفاده کرد؟
دو کتاب جدید نشان می‌دهند که چگونه ایالات متحده از سلطه اقتصادی و برتری دلار برای اعمال فشار بر دولت‌های سرکش و رقبای ژئوپلیتیکی خود استفاده کرده است.
پل بلوستین، نویسنده سلطان دلار، معتقد است که برتری جهانی این ارز آن‌چنان مستحکم است که نمی‌توان آن را متزلزل کرد. از سوی دیگر، ادوارد فیشمن در گلوگاه‌ها استدلال می‌کند که آمریکا با استفاده از تحریم‌های اقتصادی، دلار را به ابزاری برای جنگ اقتصادی تبدیل کرده است—تاکتیکی که ممکن است پیامدهای بلندمدتی برای آینده این ارز داشته باشد.
خشم جهانی از سلطه دلار
هژمونی دلار دهه‌هاست که موجب نارضایتی بسیاری از کشورها شده است. در دهه ۱۹۶۰، فرانسه از آنچه «امتیاز گزاف» آمریکا می‌نامید، شکایت داشت. پس از بحران مالی جهانی ۲۰۰۸، چین خواستار کنار گذاشتن دلار شد. اخیراً نیز رئیس‌جمهور برزیل، با لحنی تند پرسید: «چه کسی تصمیم گرفت که دلار ارز اصلی جهان باشد؟» پاسخ ضمنی او این بود که آمریکا این سلطه را به جهان تحمیل کرده است.
جالب اینجاست که در دهه ۱۹۷۰، خود مقامات آمریکایی نیز از این نقش خسته شده بودند. زمانی که ریچارد نیکسون در سال ۱۹۷۱ ارتباط دلار با طلا را قطع کرد، برخی در کاخ سفید به‌دنبال کاهش وابستگی جهانی به دلار بودند. اما در نهایت، جهان گزینه‌ای بهتر نداشت و دلار همچنان سلطان باقی ماند.
دلار؛ ابزار جدید در سیاست خارجی آمریکا
با کنار گذاشته شدن استاندارد طلا و شناور شدن نرخ ارز، آمریکا توانست بدون نیاز به پشتوانه طلا، دلار چاپ کند و آن را در سراسر جهان منتشر سازد. این تغییر، نه‌تنها دلار را به ارزی مسلط تبدیل کرد، بلکه به واشنگتن امکان داد از آن به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار اقتصادی استفاده کند.
اولین استفاده از این سلاح اقتصادی در سال ۱۹۷۹ بود، زمانی که جیمی کارتر در واکنش به تسخیر سفارت آمریکا در تهران، تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کرد و ۱۲ میلیارد دلار از دارایی‌های این کشور را مسدود کرد. این اقدام، در نهایت عاملی برای پایان بحران گروگان‌گیری شد.
ظهور جنگ اقتصادی
از آن زمان تاکنون، تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی سیاست خارجی آمریکا شناخته می‌شوند. فیشمن این روند را به چهار دوره تقسیم می‌کند:
- مقابله با برنامه هسته‌ای ایران
- تحریم‌های پس از حمله اولیه ولادیمیر پوتین به اوکراین
- جنگ تکنولوژیک با چین
- تحریم‌های گسترده علیه روسیه پس از تهاجم سال ۲۰۲۲
به گفته فیشمن، جنگ اقتصادی اکنون «عادی جدید» است و رقابت برای امنیت اقتصادی، نظم جهانی را دگرگون کرده است. او هشدار می‌دهد که استراتژی تحریم‌ها اغلب بدون برنامه‌ریزی دقیق اجرا می‌شود و پیامدهای ناخواسته‌ای به همراه دارد.
آینده سلطه دلار
در حالی که فیشمن به بررسی استفاده آمریکا از دلار به‌عنوان یک سلاح اقتصادی می‌پردازد، پل بلوستین در سلطان دلار به تاریخ و جایگاه این ارز در اقتصاد جهانی نگاه می‌کند. او تأکید دارد که برتری دلار تقریباً غیرقابل نفوذ است، زیرا جایگزین‌های قابل اعتمادی برای آن وجود ندارد.
با این حال، برخی معتقدند که استفاده بیش‌ازحد از تحریم‌ها می‌تواند کشورها را به سمت ارزهای جایگزین سوق دهد. سه چالش اصلی پیش روی دلار:
- بی‌ثباتی سیاسی در واشنگتن: بحران‌های داخلی آمریکا می‌تواند اعتماد جهانی به این ارز را کاهش دهد.
- تضعیف حاکمیت قانون: اگر سیاست‌های اقتصادی آمریکا غیرقابل پیش‌بینی شود، جذابیت دلار کاهش خواهد یافت.
- تلاش کشورها برای ایجاد سیستم‌های مالی غیردلاری: چین، روسیه و برخی اقتصادهای نوظهور در حال توسعه سیستم‌های مالی مستقل از دلار هستند.
آیا دوران سلطه دلار به پایان خواهد رسید؟
در دهه ۱۹۷۰، علی‌رغم تمایل واشنگتن برای کاهش نقش جهانی دلار، این ارز همچنان قدرت خود را حفظ کرد. اما اکنون که آمریکا به‌شدت به برتری دلار وابسته شده است، تهدیدات جدی‌تری وجود دارد که می‌تواند این جایگاه را متزلزل کند.
بلوستین هشدار می‌دهد که بزرگ‌ترین خطر برای دلار، سوءمدیریت داخلی در آمریکا است. اگر حاکمیت قانون، شفافیت مالی و اعتبار اوراق قرضه خزانه‌داری آمریکا تضعیف شود، موقعیت دلار در بازارهای جهانی به خطر خواهد افتاد. اما او اضافه می‌کند که اگر سقوط دلار واقعاً آغاز شود، این مسئله کوچک‌ترین نگرانی آمریکا خواهد بود—زیرا بحرانی عمیق‌تر در حال شکل‌گیری خواهد بود.
