عملیات بازار باز یکی از سیاستهای مهم پولی است که بانک مرکزی مسوولیت اجرای آن را برعهده دارد.
اما با عنایت به عدم اصلاح ساختار نظام بانکی این پرسش مطرح میشود که آیا عملیات بازار باز میتواند اصلاحات موردنیاز نظام بانکی را وارد فاز اجرایی کند؟
سیاستگذار در تلاش است با اجرای عملیات بازار باز و کنترل نرخ سود بینبانکی، اصلاحاتی که موردنیاز نظام بانکی است را انجام دهد؛ موضوعی که نقطه افتراق بانک مرکزی و بسیاری از کارشناسان اقتصادی است. به اعتقاد کارشناسان، با توجه به تنوع راهکارهای موجود در اجرای سیاستهای پولی، تنها با تکیه بر یک ابزار پولی نمیتوان نسبت به اصلاح نظام بانکی اظهار امیدواری کرد.بدیهی است برقراری تعادل در اقتصاد، با همپوشانی مجموعهای از سیاستهای مالی، بازرگانی و پولی ممکن میشود که سیاستهای پولی همواره به عنوان حلقه آخر برقراری تعادل وارد چرخه عمل میشود و خلأهای موجود در سیاستهای مالی را جبران میکند.اما به نظر میرسد بانک مرکزی در تلاش است سیاستهایی که در حوزه مسوولیت دولت است را با اجرای عملیات بازار باز پوشش دهد و سیاستهای پولی را به ابزاری برای اصلاح سیاستهای مالی تبدیل کند. به این ترتیب این انتظار وجود دارد که انتشار اوراق مالی با تکیه بر عملیات بازار باز به ابزاری در جهت جبران بدهیهای دولت تبدیل شود.از سوی دیگر اجرای موفقیتآمیز عملیات بازار باز تنها در اقتصادهای رقابتی و آزاد امکانپذیر است، حال آنکه اقتصاد ایران جهتگیری مشخصی ندارد و در شرایط مختلف سیاستهای متنوع و سلیقهای را اتخاذ میکند. به این ترتیب تنها در شرایطی که جهتگیری اقتصاد ایران تعیین تکلیف شود میتوان در خصوص این موضوع که آیا عملیات بازار باز قابلیت اجرایی دارد یا خیر، اظهارنظر کرد.از دیگر سو بانک مرکزی به دنبال آن است که نرخ سود بینبانکی را قبل از عملیات بازار باز تعیین کند، چه آنکه نرخ سود سپرده ۱۵ درصدی و نرخ سود ۱۸ درصدی تسهیلات بانکی در مقایسه با نرخ تورم ۴۰ درصدی قابل پذیرش نبوده و از منطق اقتصادی پیروی نمیکند. در عین حال به نظر میرسد استفاده و بهرهگیری از نرخ سود بینبانکی هماکنون در نظام بانکی کشور در جریان است، به طوری که بانکهایی که با کمبود منابع دست به گریبان هستند با توجه به نرخ سود بینبانکی نسبت به اخذ وام از بانکهایی که مازاد منابع دارند، اقدام میکنند.اما از آنجا که کشور در شرایط تحریمی قرار دارد، اجرای موفقیتآمیز عملیات بازار باز و دستیابی به نرخ سود بینبانکی متعادل تنها با نظارتهای مستمر بانک مرکزی ممکن است. بر این اساس لازم است بانک مرکزی محدوده و دامنه نوسان مشخصی را برای نرخ سود بینبانکی تعیین کند و اجازه ندهد نرخ سود از دامنه تعیین شده تجاوز کند. در این شرایط امکان دستیابی به نرخ سود متعادل وجود خواهد داشت و دولت نیز قادر خواهد بود با توجه به دامنه تعیین شده برای نرخ سود دست به خرید و فروش اوراق مالی بزند.با توجه به وظیفه ذاتی بانک مرکزی در خصوص حفظ ارزش پول، بانک مرکزی باید ابزارهای کنترل تورم را به کار گیرد. اجرای عملیات بازار باز به عنوان یک سیاست پولی اگر بتواند نرخ سود بینبانکی را به نرخ منطقی و متعادل برساند، هدف کنترل تورم را محقق میکند.