غذا در برابر پول

به گزارش بنکر (Banker)، قرار است ایران در ازای صادرات برق و گاز به عراق، کالاهای اساسی و داروهای موردنیاز کشور را تامین کند. این طرح از دو نظر قابل ارزیابی است؛ نخست آنکه دارایی‌ها و اموال ارزی بانک مرکزی که در عراق راکد مانده برای تامین نیازهای ضروری کشور به جریان می‌افتد. دوم آنکه ایران از دارایی‌های دلاری محبوس‌مانده در عراق بی‌بهره می‌ماند. بنابراین هزینه اجرای این طرح، کاهش ذخایر ارزی بانک مرکزی و فایده آن، تامین کالاهای اساسی و داروهای مورد نیاز کشور در شرایط تحریمی است. کارشناسان می‌گویند طرح جدید بانک مرکزی اگرچه برای دوره‌ای می‌تواند راهگشا باشد، اما گذر از چالش‌ها و مشکلات موجود نیازمند بهره‌گیری از دیپلماسی فعال اقتصادی است.
سیاستگذار پولی از طرح جدید بانک مرکزی رونمایی کرده است. بر اساس این طرح، بانک مرکزی قرار است سیاست‌های جدیدی را برای استفاده و بهره‌گیری از دارایی‌های ارزی خود در عراق مورد استفاده قرار دهد. آن‌طور که رییس کل بانک مرکزی می‌گوید، توافقنامه جدید ایران و عراق مبنی بر استفاده از منابع ناشی از صادرات گاز و برق به عراق سال گذشته امضا شده اما عملیاتی شدن آن با تاخیر همراه بوده است. به این ترتیب قرار است مذاکرات این دو کشور مبنی بر تامین کالاهای اساسی و دارو در ازای پول حاصل از صادرات برق و گاز به عراق به زودی وارد فاز اجرایی شود.

انزوای اقتصادی
طرح جدید بانک مرکزی انزوای شدید اقتصاد ایران را نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از زمان بازگشت تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری و مالی اعمال شده علیه ایران، درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت یک‌سوم رقم پیش‌بینی شده در لایحه بودجه سال ۹۸ بوده است. آن‌طور که مقامات دولتی گزارش می‌دهند، امسال نیز اتفاقی مشابه سال گذشته را تجربه خواهیم کرد. در نبود دلارهای نفتی، ذخایر ارزی کشور به میزان زیادی کاهش یافته و تامین کالاهای اساسی و داروهای موردنیاز کشور نیز با دشواری‌های زیادی همراه بوده است. اگرچه صادرات برق و گاز به همتایان تجاری ایران از جمله عراق ادامه دارد، با این حال ایران از دریافت درآمدهای دلاری حاصل از صادرات این اقلام عاجز مانده است. به این ترتیب بخشی از دارایی‌ها و اموال بانک مرکزی در کشورهای طرف تجاری ایران راکد مانده و امکان استفاده و بهره‌گیری از آنها وجود ندارد. از همین‌رو است که بانک مرکزی به توافقات جدیدی برای استفاده از درآمدهای ارزی خود در تجارت با عراق دست یافته است.به باور کارشناسان، طرح جدید بانک مرکزی می‌تواند دارایی‌های راکد ایران را به جریان بیندازد و استفاده از آنها را در شرایط تحریمی برای ایران ممکن کند. آن‌طور که عبدالناصر همتی اعلام کرده، کشور عراق به جای آنکه پول حاصل از صادرات برق و گاز را به ایران پرداخت کند، کالاهای اساسی و مواد غذایی موردنیاز ایران را تامین می‌کند. به این ترتیب بانک مرکزی می‌تواند به بخشی از نیازهای ضروری کشور با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن پاسخ دهد. با این حال اجرای این طرح با انتقاداتی نیز همراه بوده است. به باور برخی از کارشناسان، این طرح مُسکنی موقتی است و تنها برای دوره‌ای کوتاه می‌تواند قابلیت اجرایی داشته باشد. از این رو لازم است مقامات دولتی در مراودات خود با جهان تجدیدنظر کنند و مسیر دسترسی به درآمدهای ارزی و نیازهای اساسی کشور را هموار کنند.

ذخایر ارزی
یکی از موضوعاتی که مطرح می‌شود به وضعیت ذخایر دلاری بانک مرکزی برمی‌گردد. از آنجا که به واسطه تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن درآمدهای دلاری بانک مرکزی رو به کاهش گذاشته، توانایی بانک مرکزی برای تامین نیازهای ارزی کشور کاهش یافته است. آشوب‌های بازار ارز و نوسانات قیمتی در آن نیز نتیجه مستقیم چنین موضوعی است. به گفته فعالان بازار ارز، بانک مرکزی در هفته‌های گذشته از تزریق ارز به بازار خودداری و همین موضوع مسیر افزایش قیمت را در بازار ارز هموار کرده است. با توجه به تجربه دو سال گذشته کشور، بانک مرکزی تنها با تامین نیازهای ارزی بازار می‌تواند به قیمت‌گذاری ارزهای خارجی دست بزند. به این ترتیب در نبود درآمدهای ارزی، نوسانات قیمتی تداوم خواهد داشت.در عین حال کارشناسان موضوعات دیگری را نیز در این خصوص مطرح می‌کنند. به گفته آنان، هرچند توافقات جدید ایران و عراق درآمدهای دلاری بانک مرکزی را کاهش می‌دهد، اما از آنجا که تحریم‌ها مسیرهای ورود این دلارها به کشور را مسدود کرده، سیاستگذار چاره‌ای جز به جریان انداختن این دارایی‌های راکد از مسیرهای اینچنینی ندارد. به این ترتیب مذاکرات جدید ایران و عراق مبنی بر واردات کالاهای اساسی و دارو بهتر از بلااستفاده ماندن دارایی‌هایی است که در عراق بدون استفاده مانده است. از سوی دیگر تامین نیازهای اساسی کشور از این مسیر می‌تواند به بخشی از نگرانی‌های مقامات دولتی در این خصوص پایان دهد.

شرایط سخت اقتصادی
اخیرا اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور اعلام کرده بود که شرایط کشور از نظر معیشت، بودجه دولت و ارزی بسیار بحرانی است. اگرچه بخشی از این نگرانی‌ها به واسطه شیوع ویروس کرونا ایجاد شده است، با این حال سهم تحریم‌ها در این نگرانی‌ها بسیار بیشتر است. برای فائق آمدن بر این نگرانی‌ها، توافق مبادله برق و گاز با کالاهای اساسی و دارو با کشور عراق حاصل شده است. نخست وزیر عراق اعلام کرده که برای عبور از شرایط دشوار در کنار ایران هستیم، از این رو می‌توان در خصوص روند مبادلات دو کشور در این خصوص ابراز امیدواری کرد. نخست وزیر عراق اعلام کرده که درخصوص حل مشکلات انتقال پول به شیوه تامین مواد غذایی و کالاهای اساسی با شما هم توافق کامل داریم و همکاری لازم را به عمل می‌آوریم. علاوه بر این تجار عراقی نیز علاقه‌مند به همکاری هستند و شخصا دستور داده‌ام مشکلات مرتبط با پرداخت ایران حل شود. مصطفی الکاظمی همچنین نسبت به پایان تحریم‌ها علیه ایران ابراز امیدواری کرده و گفته که امید داریم شرایط به حالت عادی بازگردد. تجارت در دولت من یک هدف اصلی است و هرچند به دلیل شیوع ویروس کرونا دچار کاهش مبادلات شدیم اما این مراودات در آینده نزدیک بین دو کشور تداوم و افزایش خواهد داشت.درمجموع و با وجود خوش بینی‌هایی که در این خصوص وجود دارد، گروهی از کارشناسان معتقدند که این طرح تنها در کوتاه‌مدت می‌تواند مثمرثمر باشد. به باور آنها توافق حاصل شده در شرایط تحریمی کنونی اقدام سازنده‌ای است، با این حال راهکار عبور از شرایط دشوار کنونی، بهبود دیپلماسی اقتصادی با جهان است، به طوری که ایران بتواند روابط تجاری جدیدی با جهان شکل دهد و در صحنه اقتصاد جهانی حاضر شود.

مُسکن موقتی
در همین حال عباس آرگون، نایب‌رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به «جهان صنعت» گفت: هر طرحی که بتواند به تامین منابع موردنیاز کشور کمک کند باید مورد استقبال قرار گیرد.
آرگون اظهار کرد: در شرایط تحریمی کنونی، محدودیت‌های بسیاری علیه ایران اعمال شده است و همچنین در شرایط کرونایی، طرحی که بتواند مواد اولیه و کالاهای اساسی موردنیاز کشور را تامین کند، باید مورد استفاده قرار گیرد.به گفته وی، طرح جدید بانک مرکزی از جمله راه‌های جایگزینی است که می‌تواند فشارهای وارده از ناحیه تحریم‌ها را کاهش دهد. بنابراین باید از راه‌های تهاتری در بخش‌های مختلف استفاده کرد.آرگون تصریح کرد: هر راهکاری که بتواند به تامین کالاهای اساسی، مواد غذایی و داروهای موردنیاز کشور منجر شود، عبور از شرایط تحریمی را آسان‌تر می‌کند.وی خاطرنشان کرد: راهکارهای اینچنینی اصولی نبوده و تنها مُسکن‌های موقتی محسوب می‌شوند. بنابراین باید به سمتی حرکت کرد که به برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران بینجامد.