به گزارش بنکر (Banker)، دکتر فرشاد مومنی گفت: در این گزارش روی این مسئله تاکید می‌گذارد و می‌گوید: «ما باید بفهمیم برای مواجهه با شرایطی که کرونا هم به گرفتاری‌های قبلی اضافه شده با چند محدودیت مهم روبرو هستیم. اولی اینکه ما با بحران تشکیل سرمایه‌ی ثابت ناخالص روبرو هستیم و من اضافه می‌کنم در سال 1398 از این نظر ما با یک نقطه‌ی عطف در تاریخ پنجاه ساله‌ی اخیر اقتصادی روبرو شدیم و آن هم اینکه سرمایه‌گذاری‌های انجام شده به اندازه‌ای سقوط کرده که حتی قادر به جبران استهلاک‌ها هم نیست. این بدین معنا است که ما با بحران تولید بالقوه و با سقوط ظرفیت تولید هم روبرو هستیم. به طور همزمان در عین حال که با تورم بسیار بالا که جزو پنج کشور با بالاترین میزان تورم در دنیا محسوب می‌شویم قرار داریم به این دلیل و به دلایل دیگر با یک رکود عمیق همراه با نااطمینانی‌های فزاینده هم روبرو هستیم.
وی گفت: مسئله‌ی بحران تقاضای موثر در همه‌ی عرصه‌ها در سطح افراد، خانوارها، بنگاه‌ها، دولت بیداد می‌کند که البته آن گزارش این‌ها را با جزئیات توضیح نداده اجمالاً روی بحران تقاضای موثر تاکید کرده و یک تمرکز ویژه‌ای هم روی این کرده که کرونا باعث شده حتی کسانی که وجوه انسانی وحشتناک فقر در ایران را نادیده می‌گرفتند و مانند آدم‌هایی که نمی‌دانم باید به چه تشبیه کرد می‌گفتند اگر فقرا قادر نیستند نیازهای حیاتی بقاء خودشان را بخرند عیب ندارد این‌ها را صادر کنید؛ حتی کسانی که چنین توصیه‌هایی در گذشته می‌کردند هم اکنون اگر چنین توصیه‌ای کنند بیشتر اعتبار خودشان را از دست می‌دهند به اعتبار اینکه در گزارش تصریح می‌کند شیوع کرونا باعث شده حتی همسایگان ما که بزرگترین مشتریان بخش اعظم کالاهای صادراتی غیر نفتی بودند اکنون از ترس ملاحظات بهداشتی تجدید نظرهایی در آن زمینه هم انجام می‌دهند.
اوضاع شکننده بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط
دکتر مومنی ادامه داد: نکته‌ی بسیار مهم دیگری که در این گزارش تصریح می‌کند اینکه اوضاع بنگاه‌های تولیدی و بویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط به شدت شکننده است. زمانی که این محدودیت‌ها را ملاحظه می‌کنید و در هم تندیگی‌ها و پیوندهای آن‌ها را هم می‌بینید به وضوح مشاهده می‌کنید که چرا ما مدت‌ها چه در دولت قبلی و چه در این دولت که هر دو مسابقه‌ی برنامه گریزی با یکدیگر گذاشته‌اند می‌گفتیم بدون برنامه نمی‌توان با این مسائل برخورد کرد، نمی‌توان اولویت‌ها را منطقی انتخاب کرد. به دلیل اینکه فقط در کادر برنامه است که می‌توانید ناهماهنگی‌های فاجعه ساز و پر خسارتی که در این کشور وجود دارد در همه‌ی عرصه‌های نظام تصمیم‌گیری و اجرا و همین طور موازی کاری‌ها و اتلاف منابع را حل و فصل کرد.
وی گفت: نکته‌ی بسیار قابل اعتناء و قابل تقدیر دیگری که این‌ها مطرح کردند این است که نشان دادند فقط در اثر کرونا چیزی بین دو میلیون و هشتصد و هفتاد هزار نفر تا شش میلیون و چهارصد و سی و یک هزار نفر از شاغلان فعلی هم به واسطه‌ی کرونا در معرض از دست دادن شغل خودشان هستند. ما متفکران بزرگی در استاندارد «آمارتیا سن» داریم که بررسی کردند و متوجه شدند بر خلاف تصوّر رایج که درکی صرفاً اقتصادی از مسئله‌ی شغل ارائه می‌دهند، شغل برای حیات فردی و جمعی انسان‌ها چهارده کارکرد دارد که فقط سه تا از آن‌ها جنبه‌ی اقتصادی دارد. وجوه غیر اقتصادی اشتغال و بیکاری از وجوه اقتصادی‌اش با ضریب اهمیت چندین برابر بیشتر است و تقریباً بزرگترین نیروی محرکه‌ی ناهنجاری‌های اجتماعی که کم و بیش در ایران مشاهده می‌شود برخورد سهل انگارانه و غیر کارشناسانه‌ای است که درباره‌ی ابعاد اهمیت اشتغال وجود دارد.
دکتر مومنی ادامه داد: این گزارش می‌گوید در اثر کرونا ادامه‌ی زندگی بین سه تا شش و نیم میلیون خانوار در ایران با ماجرا روبرو می‌شد در حالی که قبل از اینکه گزارش بیاید در گزارش‌های رسمی مطالعه‌هایی داریم که اندازه‌ی جمعیت فقیر جامعه‌ی ما برآوردهایی تا نزدیکی‌های 40 درصد است.
بخش بزرگی از جمعیت شاغل ما در بخش غیر رسمی فعال هستند
وی افزود: بخش بزرگی از جمعیت شاغل ما در بخش غیر رسمی فعال هستند و بنابراین آمارهای بسیار تکان دهنده‌ای از این قبیل در این گزارش آمده است؛ به طور مثال گفته شده 69 درصد خانوارها در سال 1397 در ایران تحت پوشش بیمه‌های غیر درمانی اساساً قرار ندارد. بنابراین بخش بزرگی از حمایت‌های اجتماعی که دولت طراحی می‌کند و عموماً اصابتش به بخش‌های رسمی هست از این‌ها دریغ می‌شود.
وی گفت: متاسفانه حتی در تبلیغات رسمی هم بی‌دقتی‌ها را به این مسائل ملاحظه می‌کنید؛ به طور مثال مسئولان رسمی کشور که سخنگویی می‌کنند من نمی‌دانم با چه سطح از مطالعات این گونه صحبت می‌کنند. به طور مثال می‌گویند مردم خیالشان راحت باشد که ما به اندازه‌ی کافی مواد غذایی وارد کرده‌ایم. صرف نظر از اینکه چرا به جای تقویت بنیه‌ی تولید داخلی همیشه ساده‌ترین راه را انتخاب می‌کنید حتی اگر بخاطر دقت و توجه از آن‌ها تقدیر کنیم این حرف برای جمعیتی با این پوشش نه تنها اطمینان خاطر ایجاد نمی‌کند بلکه نفرت آفرینی می‌کند به دلیل اینکه ماجرای آن‌ها این نیست که دسترسی به مواد غذایی از نظر وجودش در جامعه ندارند ماجرا اینکه قادر به تامین مالی برای تهیه‌ی آن غذا نیستند. بنابراین اینکه وارد کرده‌اید تا حدودی ممنون هستیم ولیکن به هیچ وجه گره آن‌ها را باز نمی‌کند.
دکتر مومنی ادامه داد: نکته‌ی بسیار مهم دیگری که وجود دارد اینکه زمانی که شما دهک‌های درآمدی را نگاه می‌کنید در این گزارش توضیح داده شده هر قدر شدت نیاز به حمایت‌های اجتماعی در جمعیت فقیر ایران بالاتر هست شدت پوشش بیمه‌ای کمتر است. این نشان می‌دهد ما با یک وضعیت بسیار خطیری روبرو هستیم که باید به اندازه‌ای که اهمیت دارد به آن توجه شود. نکته‌ی بسیار مهم دیگری که در ادامه‌ی مطالب در این گزارش آمده و ارزشمند تلقی می‌شود اینکه می‌گوید بخش اعظم کسانی که شغل خود را از دست می‌دهند اساساً بیمه نیستند که بگویید ما این‌ها را مشمول بیمه‌ی بیکاری می‌کنیم یا تخفیف بیمه‌ای به کارفرمایان می‌دهیم اگر این‌ها را اخراج نکنند.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: درآمدهای غیر قابل تحقق در سند بودجه که امسال به شکل اسفبار جنبه‌ی قانونی پیدا کرد، به ابعاد بی‌سابقه‌ای رسیده است. اندازه‌ای که در این گزارش در این زمینه با ملاحظه‌ها و مفروضات بسیار خوشبینانه مطرح کرده است این است که می‌گوید کسری مالی ناشی از عدم تحقق‌ها در حد رقمی نزدیک به 185 هزار میلیارد تومان داریم. این آن چیزی هست من عرض کردم که برای ما امید ایجاد می‌کند اگر مسئله را جدّی بگیریم کرونا می‌تواند برای ما دربردارنده‌ی این فرصت باشد که ما با خطاهای سیاستی فاجعه آمیز و کارهایی که ناشی از تسخیر شدگی غیر عادی نظام تصمیم‌گیری بدست غیر مولّدها است مواجه شویم.
وی گفت: متاسفانه با اینکه همه می‌فهمند دولت در این شرایط باید کاری انجام دهد وضعیت کنونی مالی دولت به گونه‌ای است که از اینکه واقعاً بتوان کاری کرد ما را مایوس می‌کند. ما برآورد کرده‌ایم که اگر یک سیستم حمایت اجتماعی فراگیر و کارا برای مواجهه و رویارویی صریح با مسئله‌ی فقر شکنندگی آور غذایی پدیدار شود با چیزی حدود سی هزار میلیارد تومان قابلیت حل و فصل دارد. در بحث‌های قبلی گفتم متاسفانه ماجرا این نیست که منابع در اختیار نداریم بلکه ماجرا اینکه بنیه‌ی اندیشه‌ای ضعیف در کنار تسخیر شدگی بخش‌هایی از نظام تصمیم‌گیری و تخصیص منابع این‌ها را ناتوان کرده از اینکه برای برون رفت از بحران فکری کنند و این وضعیتی است که برنامه‌ی فسادزا و وابستگی آور تعدیل ساختاری به جامعه‌ی ما تحمیل کرده است.
کرونا به مثابه یک فرصت می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد
وی گفت: کرونا به مثابه یک فرصت می‌تواند از این زاویه مورد توجه قرار بگیرد که بجای درآمدزایی‌های فاجعه‌ساز دولت را به سمت درآمدسازی‌های توسعه آفرین هدایت کنیم. دکتر مومنی گفت: کرونا می توا ند فرصتی شود تا خطاهای راهبردی که عمدتاً ناشی از تعارض منافع تسخیر شدگی تصمیم‌گیران در خدمت غیر مولّدهای قرار گرفتن یا ندانستن آن‌ها هست اصلاح شود. اگر اسلوب مالیات‌گیری ما در این کانال قرار بگیرد دولت می‌تواند به شیوه‌ی توسعه‌گرا کسب درآمد کند.
وی گفت: این شیوه نه دولت را مجبور می‌کند سیاست‌های مخرب و ضد توسعه‌ای کسب درآمد را به گونه‌ای که نئوکلاسیک‌های وطنی گفته‌اند دنبال کند تا بی‌ثباتی و ناامنی دائماً شدت ببخشد و فشارهای مافوق طاقت‌تری به فقرا اضافه کند و هم اینکه نابرابری‌های ناموجه را کاهش می‌دهد، آقایی پول را کاهش می‌دهد و درنتیجه انگیزه‌ی سرمایه‌گذاری مولّد افزایش پیدا می‌کند و بسیاری بحران‌های زنجیره‌ای که بر اثر این شیوه‌ی ناعادلانه و ضد توسعه‌ای قاعده‌گذاری وجود دارد یکی پس از دیگری اصلاح خواهد شد که باید شرح مبسوط آن را در فرصت دیگری بگذاریم. فقط برای اینکه ابعاد سالانه‌ی این سودی که پرداخت می‌شود و هیچ مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد بخواهیم درک کنیم توجه کنیم این رقم تقریباً سالی سیصد و شصت هزار میلیارد تومان می‌شود که بسیار نزدیک به کل بودجه‌ی عمومی کشور است. به آن اندازه پتانسیل وجود دارد که به هر میزان دولت با لحاظ کردن سایر ملاحظه‌هایی که در یک برنامه‌ی توسعه‌گرا باید مورد توجه قرار بگیرد در اختیار داشته باشد.
دستگیری توسعه‌گرا از فقرا را در دستور کار قرار دهیم
وی گفت: ما می‌توانیم دستگیری توسعه‌گرا از فقرا را از طریق اصلاح خطاهای فاجعه ساز و فساد آفرین در دستور کار قرار دهیم که در نظام قاعده گذاری مالیاتی کشور وجود دارد. ما اگر به هر اندازه از سیصد و شصت هزار میلیارد تومان عایدی سالانه ناشی از سود بانکی مالیات بگیریم بدین معنا است که دولت درآمدی کسب می‌کند که هیچ ضربه‌ای به هیچ قسمت اداره‌ی اقتصاد نمی‌زند اما ده‌ها فایده‌ی کوچک و بزرگ دیگر دارد.
وی گفت: اگر فقط مبنای محاسبه‌ی حقوق ورودی کالاهای مصرفی خودرو را در قسمت مالیات بر واردات اصلاح کنند برای سال 1399 برآورد شده دولت می‌تواند فقط چهارده هزار میلیارد تومان از این محل درآمد کسب کند که نه تنها مخل توسعه و عدالت اجتماعی نیست بلکه بزرگترین نیروی محرکه‌ی تقویت انگیزه‌های تولیدی هم هست. عین این مسئله در مورد مالیات بر خانه‌های خالی هم هست که به طرز فاجعه آمیزی سه بار به مجلس رفت و برگشت خورد و همه‌ی این‌ها نشانه‌های قبل اعتناء است.
دکتر مومنی تاکید کرد: من جمع بندی عرایضم را این گونه بیان می‌کنم که مسئله‌ی فقر و نابرابری بویژه با اضافه شدن کرونا به بحران‌های ناشی از تحریم، سقوط قیمت نفت و کژ کارکردی نهادی سه دهه‌ی گذشته‌ی کشور افزوده شده است که یک مسئله‌ی بسیار خطیر و حیاتی است و هزینه‌ی فرصت غفلت از آن می‌تواند برای کشور بسیار بالا باشد.
وی ادامه داد: ما مزیت داریم نسبت به کشورهایی که قبلاً نظام مالیاتی خود را کارآمد کردند که اکنون از این ظرفیت‌های توسعه‌گرا در جهت بازنگری بنیادی سیستم استفاده کنیم و ان‌شاء الله بتوانیم با کمترین هزینه و با توسعه‌گراترین و انسانی‌ترین شکل ممکن از این بحران عبور کنیم.
من صمیمانه عرض می‌کنم اگر این اتفاق‌ها بیفتد و باب‌های مفت خوارگی غیر متعارف بسته شود شاهد خواهید بود نه تنها بر کرونا غلبه می‌کنیم بلکه تحریم کنندگان ایران اگر بدانند تحریم آن‌ها مانند کرونا باعث شده ما از ریل غلط اداره‌ی اقتصاد کشور روی ریل توسعه‌گرا بیفتیم تردید ندارم آن‌ها در تحریم‌ها تجدید نظر خواهند کرد و آنگاه ما می‌توانیم چشم انداز بسیار روشن‌تری را برای آینده‌ی کشور تصوّر کنیم.
براساس گزارش جماران،استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در مورد کشورهایی مثل ایران و سایر کشورهای صادرکننده‌ی نفت خام دیگر تردیدی وجود ندارد که کانون اصلی گرفتاری نظام تصمیم‌گیری ناکارآمد و ناشایسته است. به همین خاطر هست که همواره روی این مسئله تاکید کرده بودیم که صرف نظر از اینکه چه کسانی تصمیم گیرنده هستند، هر کس که دل در گروی نجات کشور و ارتقاء کیفیت زندگی مردم این سرزمین دارد باید بیشترین سهم از وجهه‌ی همّت خودش را به ارتقاء بنیه‌ی دانایی نظام تصمیم و تخصیص منابع ملی مصروف کند.
دکتر مومنی افزود: مسئله‌ی اساسی و امید بخش اینکه در بررسی‌هایی که درباره‌ی شوک‌های برون زا مانند سقوط قیمت نفت یا تحریم یا تغییر اقلیم یا تحولات علمی فنی و از این قبیل شده و به کرونا هم تسرِّی پیدا کرده روی این مسئله تاکید می‌شود که شوک‌های برون زا به طور همزمان دربردارنده‌ی آمیزه‌ای از فرصت‌ها و تهدیدها هستند و بنابراین اگر ما از فرصت‌های ناشی از کرونا و تحریم و سقوط قیمت نفت هم آگاه باشیم و آن‌ها را هم به اندازه‌ی تهدیدها جدّی بگیریم، شاید ترکیب چیزهایی که اکنون به شدت منحوس به نظر می‌رسند بستری فراهم کند برای اینکه بتوانیم یک برون رفت عالمانه و مشارکت جویانه از این بحران‌ها از طریق دانایی‌های ارتقاء یافته و سازه‌های ذهنی پذیرنده‌ی ابعاد اهمیت مشارکت مردم را داشته باشیم.
