بیمه بیکاری، کفاف زندگی را نمی‌دهد

به گزارش بنکر (Banker)، نتایج این گزارش نشان می‌دهد بیشترین میزان مقرری‌بگیران بیمه بیکاری متعلق به استان‌های تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده است.

یک تکلیف قانونی

بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های تامین اجتماعی است. سازمان تامین اجتماعی براساس قانون مکلف است با دریافت حق بیمه بیکاری مقرر به کارگران مشمول قانون بیمه که طبق این قانون بیکار یا فاقد شغل و از سوی اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی معرفی شده‌اند، مقرری بیمه بیکاری پرداخت کند.

کارگر بیمه‌شده‌ای که بدون میل و اراده خود بیکار شده اما آماده به کار باشد را بیکار می‌نامند. بنابراین بیکاری به‌دلیل ترک کار یا استعفا کارگر مشمول بیمه بیکاری نخواهد شد. اگر فرد بیمه‌شده، بیکار موقت اعلام شود، می‌تواند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کند. کارگران فصلی هم که در پایان فصل کار اخراج شده‌اند، مشمول بیمه بیکاری هستند.

بیمه‌‌شده باید حداکثر پس از گذشت ۳۰ روز از زمان بیکاری خود، به واحد کار و امور اجتماعی محل کار خود به‌طور کتبی اطلاع بدهد و آمادگی‌‌اش را برای اشتغال به کار مشابه اعلام کند. پس از تایید این ادارات، شعب تامین‌ اجتماعی درباره برقراری و پرداخت مستمری بیکاری بیمه‌‌شدگان اقدام خواهند کرد. همچنین مبلغ بیمه بیکاری از روز اول شروع بیکاری محاسبه و پرداخت می‌شود. مشخص کردن ارادی بودن بیکاری یا غیر آن، در صلاحیت کارگروهی متشکل از نمایندگان اداره کار و سازمان تامین‌ اجتماعی است.

محدودیت‌های بیمه بیکاری

حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار و فعال کارگری در گفت‌وگو با صمت اظهارکرد: در کشورهای توسعه‌یافته بیکار به کسی گفته می‌شود که شغلی پیدا نکرده یا شغلی برای او وجود ندارد. از همین‌رو، فرد بیکار تا زمانی که کار پیدا نکند می‌تواند از خدمات بیمه بیکاری در قانون استفاده کند. اما در قانون بیمه بیکاری ایران محدودیتی بر قانون بیکاری قید شده، مبنی بر اینکه تنها فردی که کار خود را از دست می‌دهد می‌تواند مشمول قانون بیمه بیکاری ‌شود.

به گفته این فعال کارگری، فردی که شغل خود را از دست می‌دهد و خواهان اشتغال است می‌تواند از خدمات بیمه بیکاری استفاده کند. همچنین تنها افرادی می‌توانند از این خدمات بهره‌مند شوند که از قبل بیمه اجباری داشته باشند و خویش‌فرما نباشند. در صورتی که بیمه بیکاری در کشورهای توسعه‌یافته به این شکل نیست و در آنجا به‌طور کل فردی که بیکار شده، مشمول استفاده از خدمات بیمه بیکاری است.

حاج‌اسماعیلی گفت: طی سال‌های گذشته و از زمانی که قانون بیمه بیکاری اجرایی شده، به‌خاطر این محدودیت‌ها تعداد افرادی که از بیمه بیکاری استفاده کرده‌اند همیشه محدود بوده است. در حال‌حاضر تعداد افرادی که از خدمات بیمه بیکاری استفاده می‌کنند بین ۲۲۰ تا ۲۴۰ هزار نفر هستند.

استفاده از بیمه بیکاری رکورد زد

کارشناس بازار با اشاره به اینکه در هیچ زمانی تعداد افرادی که از خدمات بیمه بیکاری استفاده کرده‌اند از این تعدادی بیشتر نشده، گفت: حتی پس از کرونا که یکی از وقایع و اتفاقات خاص بود که می‌توانست تعداد افراد زیادی را زیر چتر قانون بیمه بیکاری حمایت کند، تعداد مشمولان بیشتر از این عدد نشد، چراکه دولت اعتبارات کافی برای این مسئله در نظر نگرفته است. دولت در دوران کرونا خارج از قانون بیمه بیکاری، افراد را با عنوان بیمه کرونا مشمول حمایت قرار داد. به این ترتیب افرادی که به‌خاطر کرونا از کار بیکار شدند، فرآیندی که درباره بیمه بیکاری وجود دارد را طی نکردند.

وی افزود: در جریان کرونا حداکثر مقداری که به افراد به‌عنوان حمایت داده شد به سختی به ۷۰ تا ۸۰ درصد حداقل دستمزد می‌رسید؛ بنابراین افرادی که در جریان کرونا شغل خود را از دست دادند، از قانون بیمه بیکاری به‌طور کامل استفاده نکردند و دولت مزایا و حمایت‌هایی را تنها در یک مقاطع و مدت خاص و محدود به چند ماه عملی کرد.

مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته

این کارشناس بازار کار بیان کرد: قانون بیمه بیکاری ایران استثنائاتی نسبت به قانون بیکاری کشورهای توسعه‌یافته دارد و این باعث‌شده افراد زیادی نتوانند از قانون بیمه بیکاری استفاده کنند.

وی با تاکید بر اینکه با وجود تمام کاستی‌ها، قانون بیمه بیکاری قانون خوبی است، گفت: البته باید اعتبارات و منابع بیشتری در کشور برای آن در نظر گرفته شود، چراکه تعداد بیکاران ما در کشور بسیار زیاد است. برآورد می‌شود حدود ۵ و نیم میلیون نفر جمعیت بیکار در کشور وجود داشته باشد. زمانی که این افراد به‌درستی مورد حمایت قرار نمی‌گیرند، عوارض اجتماعی و مشکلات اقتصادی برای خانواده‌ها پدیدار می‌شود. بنابراین پیش از اینکه جمعیت بیکار در کشور از این تعداد نیز عبور کند، دولت و مجلس باید منابع مطمئن‌تری برای خدمات بیمه بیکاری در نظر بگیرند.

رفع نواقص بیمه بیکاری

حاج‌اسماعیلی با اشاره به وجود برخی کاستی‌ها در قانون بیمه بیکاری گفت: جنسیت افراد در بهره‌مند شدن از بیمه بیکاری لحاظ نمی‌شود و اگر زنان و مردان شغل خود را از دست بدهند و حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، می‌توانند بیمه بیکاری دریافت کنند. حتی اگر زن و شوهر دو جا کار کرده باشند و هر دو بدون اراده خود بیکار شوند، می‌توانند از خدمات بیمه بیکاری استفاده کنند.

وی افزود: براساس قانون فعلی، خدمات بیمه بیکاری مبتنی بر سوابقی است که افراد به صورت بیمه اجباری در چارچوب ماده ۱۴۸ قانون کار از خدمات آن استفاده می‌کنند.

این کارشناس حوزه کار با اشاره به اینکه یکی از شروط بیمه کار داشتن تابعیت ایرانی است، گفت: در کشور ما معمولا افرادی که خارجی هستند با محدودیت‌ّهای زیادی روبه‌رو می‌شوند. اول از همه در قانون ایران، خارجی‌ها مگر در شرایط خاص نمی‌توانند در ایران به‌طور رسمی کار کنند و برای آنها منع استخدام در نظر گرفته شده است.

وی افزود: افراد خارجی برای کار در ایران باید از مجاری قانونی وارد کشور شده و از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پروانه کار دریافت کرده باشند. پس از آن، کارفرما باید اجازه استخدام آن فرد را در آن کار مشخص از وزارت کار گرفته باشد.

این فعال کارگری گفت: با وجود همه محدودیت‌ها سال‌هاست بیمه کارگران خارجی در کشور راه افتاده و این افراد می‌توانند از خدمات بیمه تامین اجتماعی در کشور استفاده کنند. اما در نظر نگرفتن بیمه بیکاری یکی از تناقضات قانونی است. براساس ماده ۱۴۸ قانون کار، زمانی که کارگر مجوز‌های لازم را برای کار دارد و مشغول کار است و بیمه پرداخت می‌کند، باید بتواند از بیمه بیکاری هم بهره‌مند شود.

نیاز بیمه بیکاری به حمایت دولت

نصرالله دریابیگی، دبیر خانه کارگر مازندران در گفت‌وگو با صمت بیان کرد: بیمه بیکاری یکی از دستاوردهای بعد از انقلاب است که به حمایت از نیروی کار تصویب و جاری شد. منتها این قانون مشمول کسانی می‌شود که به‌طور غیرارادی مثلا به‌خاطر سیل، جنگ یا تعطیلی کارخانه، کار خود را از دست داده‌اند.

دریابیگی تصریح کرد: منابع مالی صندوق بیمه بیکاری از طریق کارفرما به حساب تامین اجتماعی پرداخت می‌شود اما جزو دیون ممتاز کارگر است و در واقع صندوق از جیب کارگران تامین می‌شود. حق بیمه بیکاری کارگران که مبلغ آن ۳ درصد مبالغ پرداختی به آنهاست، در صندوق تامین اجتماعی ذخیره شده و تشخیص پرداخت آن با وزارت کار است.

وی افزود: به‌دلیل شرایط اقتصادی، وضعیت کارخانه‌ّها، تحریم‌ها، خصوصی‌سازی‌ها و به‌ویژه پس از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها که بسیاری از کارخانجات تعطیل شدند، مبلغ ۳ درصد، تامین‌کننده منافع جامعه کارگری ایران نیست. دولت باید به غیر از ۳ درصد که از حقوق کارگر پرداخت می‌شود، همین اندازه هم به صندوق بیمه بیکاری کمک کند.

محصلان شاغل محسوب می‌شوند

این فعال کارگری با اشاره به اینکه طبق قانون، افراد در حال تحصیل، شاغل به‌شمار می‌روند، گفت: فردی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده بیکار محسوب می‌شود و تا زمانی که بتواند شغل مناسبی پیدا کند باید مشمول قانون بیمه بیکاری شود و در این راستا، دولت باید حمایت‌های لازم را از افراد به‌عمل آورد.

دریابیگی تصریح کرد: بیکاری به‌دنبال خود معضلات اجتماعی هزینه‌سازی خواهد داشت.‌ مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی هزینه بیشتری نسبت به پرداخت بیمه بیکاری برای دولت دارد.

وی تاکید کرد: با توجه به شرایط اقتصادی و تورم، مبلغ بیمه بیکاری کفاف یک خانوار را نمی‌دهد و دولت باید به صندوق تامین اجتماعی کمک کند تا سازمان بتواند جوابگوی حداقل‌های معیشت جوانان و بیماران باشد. به گفته دریابیگی وظیفه حمایت دولت در این راستا در قانون اساسی دیده شده است.

دولت در کنار کمیسیون اجتماعی و فراکسیون کارگری مجلس برای حمایت از جمعیت بیکار در کشور باید اعتباراتی برای صندوق تامین اجتماعی در بودجه سالانه کشور در نظر بگیرد. اما دولت نه تنها به صندوق تامین اجتماعی کمک نمی‌کند، بلکه با ۴۵۰ هزار میلیارد تومان بدهی به سازمان تامین اجتماعی، باعث کاهش خدمات بیمه‌شده‌‌ها و بازنشسته‌ها شده است.

مشکلات کرونا برای کارگران

این فعال کارگری با اشاره به مشکلات کارگران در دوران کرونا گفت: در دولت گذشته و شروع همه‌گیری کرونا، افراد بسیاری در جامعه کار خود را از دست دادند. دولت قبل برای جبران این مسئله، مبلغی به اندازه ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان پرداخت کرد. این مبلغ نه قانونی بود و نه شرعی. یکی از انتقادات ما از دولت به ستاد کرونا این بود، کسانی که به‌خاطر کرونا کار خود را از دست داده‌اند، مبلغ بسیار ناچیزی به کارگرانی که بیکار شده بودند، پرداختند و دولت خلاف قانون عمل کرده است.

وی افزود: در این دوران بعضی کارفرمایان، کارگران را به هر بهانه‌ای از کار بیکار می‌کنند و به آنها قول پرداخت بیمه بیکاری می‌دهند، درصورتی که این پول اصلا در اختیار کارفرما نیست. اختیار بیمه بیکاری با وزارت کار و مجری آن سازمان تامین اجتماعی است.

سخن پایانی

در مجموع به نظر کارشناسان، بیمه بیکاری قانونی کارآمد است اما مهم‌ترین مانع پیش‌روی آن محدودیت‌ها و منابع اعتباری ناکافی آن است. یکی از این محدودیت‌ها این است که فردی که شغل خود را از دست می‌دهد و خواهان اشتغال است می‌تواند از خدمات بیمه بیکاری استفاده کند.

در صورتی‌که بیمه بیکاری در کشورهای توسعه‌یافته به این شکل نیست و در آنجا به‌طور کل فردی که بیکار است، مشمول استفاده از خدمات بیمه بیکاری می‌شود. از سوی دیگر در یک تناقض قانونی، کارگران خارجی ساکن در ایران امکان استفاده از بیمه بیکاری را ندارند.حق بیمه کارگری، از حقوق خود کارگران پرداخت و در صندوق تامین اجتماعی ذخیره می‌شود. با توجه به شرایط ساختاری و اقتصادی موجود، کمک دولت به صندوق بیمه تامین اجتماعی ضرورت دارد.