در طرح ارائه‌شده مشتری از طریق حساب بانـکی خود می‌توانست نسـبت به شارژ کیف الکترونیکی اقدام کند و از طریق مانده وجوه ریالی ذخیره‌شده در کیف الکترونیکی تراکنش‌های انتقال، خرید، برگشت از خرید، پرداخت قبض و مانده‌گیری را انجام دهد.
در طرح سال 92 کنترل و اختیار کیف‌های پول الکترونیکی به‌طور مستقیم زیر نظر بانک مرکزی بود و از این جنبه این مزیت را داشت که امکان خلق پول برای بانک‌ها یا خدمات‌دهندگان کیف پول وجود نداشت. البته همین عدم امکان مدیریت کیف الکترونیک پول از سوی بانک‌های تجاری باعث عدم استقبال بانک‌ها شد و در حد طرح و نظر باقی ماند. از سـوی دیگر بانک مرکزی آذر ماه سال 1397 پیش‌نویس سـند پرداخت‌بان را مـنتشر کرد. این سند برای اعلام نظر کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه پرداخت الکترونیک منتشر شده بود.
تا پیش از انتشار این سند، دو بازیگر پرداخت سازوپرداخت‌یار در حوزه فین‌تک وارد شده بودند و عنوان واسطه‌گران بین خدمات‌دهندگان و خدمات‌گیرندگان نقش را برای خود تعریف کرده بودند. حال با ابلاغ ضوابط صدور کیف الکترونیک پول، بازیگر جدیدی تحت عنوان «راهبر کیف الکترونیک پول» یا «پرداخت‌بان» به عرصه نظام پرداخت کشور وارد و شروع به فعالیت می‌کند.
حوزه فعالیت کیف الکترونیک پول، پرداخت‌های خرد (micropayment) و فضای عمل نیز برون‌خط (offline) تعریف شده است.
در دوره پیش از ابلاغ صدور کیف الکترونیک پول، شرکت‌های پرداخت به‌عنوان واسطه بین خدمات‌دهنده و خدمات‌گیرنده، ابزارها و راه‌حل‌هایی عرضه کردند تا مشتریان خدمات باکیفیت‌تری دریافت کنند. شرکت‌های خدمات پرداخت و (PSP)ها مولود این دوره هستند.
12 شرکت PSP دارای مجوز از بانک مرکزی به‌عنوان حلقه واسط خدمات‌دهنده و خدمات‌گیرنده تعریف شدند. ابزارها و فضاهایی همچون کارتخوان‌های فروشگاهی، درگاه‌های پذیرش اینترنت و پرداخت‌های موبایلی به‌عنوان خدمات شرکت‌های PSP در زیست‌بوم صنعت پرداخت کشور مورد استفاده قرار گرفت. براساس آخرین آمارهای «شاپرک» ماهانه 2/1 میلیارد تراکنش در شبکه پرداخت کشور ثبت می‌شود. این حجم از تراکنش هم‌پای افزایش ضریب نفوذ اینترنت در ایران توسـعه پیدا کرده اسـت. بر همین اساس گزارش سازمان تنظیم مقررات از وضعیت اینترنت کشور از نفوذ 94 درصدی اینترنت حکایت دارد و بالغ بر 83 درصد مردم کاربر اینترنت موبایل هستند.
تا پایان خرداد سال 1399 بالغ بر 6/78 میلیون نفر در ایران از اینترنت استفاده می‌کنند که از این تعداد 69 میلیون نفر مشترک اینترنت موبایل هستند. این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که صنعت پرداخت کشور بسیار زیاد به اینترنت وابسته است. از جزئی‌ترین عملیات بانکی مانند مانده‌گیری تا خرید شارژ تلفن همراه، پرداخت قبض، خرید جزئی و بسیاری دیـگر از عملیات‌های پرداخـت در فضـای برخط (online) انـجام می‌شود. کارشناسان معتقدند همین ویژگی برخط‌بودن باعث گران‌شدن این خدمت می‌شود و هزینه‌های زیادی بر بازیگران طرف عرضه خدمت وارد می‌کند.
آمارها حکایت از آن دارد که 80 درصد 2/1 میلیارد تراکنش ماهانه مربوط به خرید است و بر همین اساس بانک‌های پذیرنده حدود 4500 میلیارد تومان کارمزد خرید پرداخت کرده‌اند. بانک‌ها این اعداد را جزء هزینه‌های عملیاتی در ترازنامه‌هایشان ثبت کرده‌اند. برخی محاسبات نشان می‌دهد قیمت تمام‌شده پول بین 6/0 تا 3/1 درصد از این ناحیه افزایش پیدا کند. آماده نگه‌داشتن و انجام تراکنش با بالاترین ضریب و خطا در حد یک‌دهم درصد موجب صرف هزینه‌های سنگین می‌شود که بازیگران موجود در این فرایند آن را می‌پردازند. به نظر می‌رسد چالش‌های حل‌نشده بسیاری در این مدل از فعالیت در صنعت پرداخت وجود دارد که یکی از آنها «کارمزد» است.
ورود به دوره جدید پرداخت
پس از سال‌ها بحث و گفت‌وگو درباره لزوم رواج‌یافتن کیف الکترونیک پول، شورای پول و اعتبار در جلسه روزهای ابتدایی شهریور موافقت خود را با این مدل از نظام پرداخت اعلام کرد. شاخصه اصلی کیف الکترونیکی پول تضمین راحتی مردم و تسهیل در پرداخت‌های خرد است. در این نحوه پرداخت خریدار نیاز به ارائه هیچ گونه اطلاعاتی از قبیل رمز یا شماره کارت بانکی یا شماره حساب خود به فروشنده ندارد. برای مثال در تکنولوژی NFC خریدار می‌تواند صرفا با قراردادن تلفن همراه خود روی دستگاه مبلغ خرید را جابه‌جا کند.
یکی دیگر از انواع ویژگی‌های مثبت کیف الکترونیک پول استفاده نامحدود است. کاربران صرفا با یک بار واردکردن اطلاعات حساب خود در کیف پول می‌توانند برای دفعات زیاد و مدت‌طولانی از آن استفاده کنند؛ به‌طور مثال برای خرید از فروشگاه اینترنتی پس از برقراری ارتباط بین سایت و کیف پول شما می‌توانید بدون نیاز به واردکردن شماره کارت یا رمز پویا به تعداد دفعات نامحدود خرید کنید. با توجه به افزایش رو افزون خریدهای آنلاین این ویژگی می‌تواند گام بزرگی برای تسهیل پرداخت‌های اینترنتی به‌شمار بیاید.
تعریف خدمات جدید روی کیف اینترنتی پول
کیف الکترونیک پول ظرفیت‌هایی دارد که می‌توان برخی خدمات را روی آن تعریف کرد؛ برای مثال بخشی از کارت‌های هدیه را می‌توان به کیف الکترونیک پول انتقال داد. به این معنا که بانک صادرکننده کارت هدیه می‌تواند مبلغ هدیه را تحت عنوان اعتبار برای دارنده کیف الکترونیک پول کارسازی کند.
راهبران کیف الکترونیک پول همچنین می‌توانند در موضوعاتی مانند «باشگاه مشتریان» انواع خدمات و محصولات را برای اعضای این باشگاه تعریف کنند.
با توجه به اینکه اطلاعات جزئی اعضای باشگاه مشتریان در اختیار عرضه‌کننده خدمت قرار دارد، می‌توان محصول یا خدماتی را روی کیف الکترونیک پول تعریف کرد تا دارندگان آن از این فرصت استفاده کنند. به نظر می‌رسد مصوبه جدید شورای پول و اعتبار می‌تواند فضای جدیدی را در صنعت پرداخت کشور ایجاد کند تا همه ذی‌نفعان و بازیگران این عرصه حس برنده‌بودن را داشته باشند. لازمه دستیابی به این هدف بررسی چالش‌های نظام پرداخت در فضای آنلاین است.
* اميرحسين شهيدي
